1. Arloa kopurutan
Aurten 65 kexa-espediente kudeatu dira sail honetan eta honakoa izan da eragindako administrazioen araberako banaketa:
• Foru administrazioa 29
• Tokiko administrazioa 14
• Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio Orokorra (Eusko Jaurlaritza) 7
Azpiarloen araberako banaketari erreparatuz gero, honela sailkatuko litzateke:
• Garraioak 21
• Herri lanak eta azpiegiturak 20
• Administrazioaren funtzionamendua eta
prozedura administratiboa 9
• Obrak egitea 5
• Kontratazio-araubidea, ondarea eta
administrazio erantzukizuna 5
• Nahitaezko desjabetzea 4
• Beste alderdi batzuk 1
Ekitaldiaren itxieran, sailean jasotako kexen estatistika-informazioa ondorengoa litzateke:
Laburbilduz, aurreko urtean jasotako kexa kopuruarekin alderatuta, ekitaldi honetan mantendu egin da kexa kopurua. Ohikoa den bezala, nabarmentzekoak dira garraio publikoa izeneko azpiatalari dagozkion kexak, baita obra publikoak blokeari dagozkionak ere, bere alderdi ezberdinetan, besteak beste obren egikaritzea, proiektuak idaztea eta horiekin loturiko beste alderdi batzuk, diseinua eta errepide publikoen ibilbidea, besteak beste. Aipamen berezia merezi dute urbanizazio zaharretako espazio publikoen irisgarritasunari loturiko eskariek. Nahiz eta planteatu diren kasuak urriak izan diren, lursailen nahitaezko desjabetzeari buruzko kexak ere aipatu egin behar dira. Kexa horiek behin-behineko eta behin betiko okupazioen inguruan egin dira, hain zuzen ere esku-hartze horiek direla-eta espedientea behar bezala izapidetu ezin delako kalteak sortu eta ondorioak egon direlako.
Jaso ditugun kexen izapidetzearen egoera arrazoizkoa da, izan ere, gutxi gorabehera jaso ditugun kexen bi herenetan gure jarduketak amaitu ditugulako, eta amaitzeke daudenak, batez ere, laugarren hiruhilekoan jasotako kexen jarduketa-faseak direlako. Beste kexa batzuen kasuan ordea, arazoa da ez dugula administrazioaren erantzunik jaso edo erantzuna jaso baldin badugu ere, oraindik baloratzeke dagoela. Orokorrean, jarduketa desegoki bat egon dela ikusi dugun kasuetan, administrazio publikoen erantzuna arrazoizkoa izan da eta helarazi ditugun gogoetak kontuan hartuak izan dira, baina hala ere adierazi beharra dago izapidetutako zenbait gomendio ez direla onetsiak izan.
Bestalde, berriz ere nabarmendu behar da administrazio publikoei loturiko esku-hartzeen lehenengo arrazoia administrazioaren isiltasuna izan dela, hain zuzen ere erantzun edo jarduketa zehatzen bat eskatzen den eskariei dagokienez.
2. Kexarik aipagarrienak
Atal honetan, urte honetako jarduera islatzeko, izapidetu ditugun kexa azpimarragarrienen laburpen bat egingo dugu, eta bereziki aipatuko ditugu gomendio edo ondorioen idazki baten xede izan direnak. Kexak azpiatal materialei jarraiki multzokatuko dira, jarraian xehatuko ditugun epigrafeen arabera.
2.1. Administrazioaren funtzionamendua eta administrazio prozedura
Gai honi dagokionez ez dago berririk, eta kexak gauzatzeko arrazoi nagusiak berriz ere administrazio publiko ezberdinek kexagileek izapidetutako eskariei erantzunik ez ematea, eta eskari bat aurkezten dutenek administrazioaren aldetik jasotako arrazoirik eza edo behar ez besteko arrazoiak jasotzea izan dira.
Bestalde, informazio publikoa eskuratzeko eskubidea eta interesatu nolakotasuna gauzatzeko zailtasunei edota legezko interesa egiaztatzeko beharrizanari lotutako kexak egon dira berriz ere, baita administrazioren zenbait informazio jasotzeari buruzkoak ere.
Pertsona orok du informazio publikoa lortzeko eskubidea; hau da, administrazioarenak diren eduki edo dokumentuak lortzeko eskubidea, formatua edo euskarria edozein delarik, Gardentasun, informazio publikoa lortzeari eta gobernu onari buruzko abenduaren 9ko 19/2013 Legearen 12. eta 13. artikuluen arabera, beti ere Legeak berak zehazten dituen mugak errespetatuz; muga horiek behar bezala azaldu beharko dira ezesteko oinarri bezala erabiltzen direnean.
Indarrean dagoen Legearen arabera, eskatzailea ez dago behartuta informazioa zergatik eskuratu nahi duen azaltzera. Beraz, eskatzaileak azalpenak eman ez izana bakarrik ezin da erabili eskaera ukatzeko arrazoi gisa (Legearen 17.3. artikulua). Kasuan kasu, eskatu den informazioa eskuratzeko baimena eman edo ukatzen duen ebazpenaren berri, ebazpena ematen duen organoak eman beharko dio eskatzaileari, eskaria jasotzen duenetik hilabeteko epean (Legearen 20. artikulua).
Erakunde honek esku hartu duen beste zenbait kexen arrazoia honako hau izan da: Arabako Administrazio Batzarretan eskariak aurkezteko edota zerbitzu orokorrak lortzeko oztopoek eragindako arazoak. Erakunde horien administrazio egituran, orokorrean ez dago publikoari zuzendutako bulegorik, eta hori dela-eta, zenbaitetan ez dute sistema eraginkorrik beraien betebeharrak modu egokian bete ahal izateko. Herri-administrazio oro dago behartuta erregistroa irekita egongo den egunen eta orduen berri ematera, betiere, bizilagunek dokumentuak aurkezteko duten eskubidea bermatuz (Herri Administrazioen Administrazio Prozedura Erkidearen urriaren 1eko 39/2015 Legearen 16 eta 31. artikuluak). Nahiz eta kontzejuek normalean ez duten publikoari zuzendutako bulegorik, legezko betebeharra dute oinarrizko eskubide hori betearazteko sistema eraginkor bat zehazteko, beharrezko bitartekariak eskuragarri jarriz (fede-emaileak edo Batzordeko presidenteak etxean entregatzea adibidez, edo beste bitarteko egokiren bat, entregatzeko egun eta orduak zehaztuz). Ezartzeko dagoen erregistro elektroniko orokorra (2017ko urriaren 2an martxan jarriko dena), eta ezarpen horrek Kontzejuei eragingo dizkien zailtasun gehigarriak albo batera utzi gabe, publikoari zuzendutako bulegoetan dokumentuak entregatzeko eskubidea izateaz gain, hiritarrek eskubidea dute dokumentazioa Posta Zerbitzu bidez aurkezteko, eta kasu horietan, Administrazioa behartuta egongo da gutunak behar bezala jaso eta erregistro orokorrean erregistratzera.
Ildo horretan, 2016ko abuztuaren 22ko Arartekoaren Ebazpena bidali da. Horren bidez, Mezkiako Batzorde Administratiboari gomendatu zitzaion lursail pribatuen okupazioa legeztatzeko. Gomendio hori ez da onartua izan.
2.2. Herri lanak eta azpiegiturak
Atal honetan, gehienbat azpiegituren mantenu eta kontserbazioari loturiko kontuak planteatu dira, eta horrez gain, gaur egun eskatzen diren parametro eta beharrizanak betetzen ez dituzten eta nolabaiteko antzinakotasuna duten urbanizazioak berritu eta eguneratzeari buruzko eskariak ere jaso dira.
Hala, errepideei dagokienez, foru-errepide batean ezbeharrei aurre egiteko neurri egokiak egotea zalantzan jarri zuen pertsona batek. Foru aldundiak beraien lurraldetik igarotzen diren errepideen titularrak dira eta era berean, errepideak mantentzeko eta kontserbatzeko ardura dute. Ertzaintza, bere aldetik, segurtasunaren arduraduna da. Hala, erakunde horiek, bakoitzak bere eskumenen testuinguruan eta koordinazio egokiarekin, beharrezkoak diren zaintza-neurriak hartu behar dituzte zirkulazio-arauak betetzen direla bermatzeko, baita zirkulazioan eragina duten beste jarduketa batzuk betetzen direla bermatzeko ere. Termino aritmetikoetan, biktimak dituen trafikoko istripu bakar bat beti da larria istripua eduki duen pertsonarentzat eta horren ingurukoentzat. Ezbehar-tasaren balioak, ordea, kalkuluak, indizeak eta baldintzak kontuan hartzen dituen estatistika zehatz batzuen arabera neurtzen dira. Horri esker, aurretik ezarritako parametroen arabera, modu objektiboan zehaztu ahal izaten da errepide batean gertatutako istripu kopurua ezohikoa den edo ez.
Bestalde, erabiltzaileek errepideetan jarritako seinaleztapena ere zalantzan jartzen dute,kasu batzuetan urria delako eta beste batzuetan ordea, gehiegizkoa. Horri buruz aipatu behar da errepideen seinaleztapenaren diseinua eta ezarpena zehazten duten zenbait irizpide tekniko daudela. Hala, seinaleak errepidearen ezaugarrien arabera (autobidea, errepide arrunta, etab), errepidearen diseinuaren arabera (bihurguneak, zirkulazio-norabide batean bide bat baino gehiago egotea, etab) eta beste egoera batzuen arabera jarri behar dira, besteak beste ezarriko diren eremuko trafiko dentsitatea.
Oinezkoen irisgarritasunari ez ezik, ibilgailuen irisgarritasunari loturiko arazo larriak dituzten urbanizazioak berritzeko eskariaren irtenbideak konplexuak dira; horren arrazoiak, alde batetik, gure udalerrietako egoera orografikoa eta beste alde batetik, aurreko garaietan hirigintza egikaritzeko modua dela-eta jada jalkinez beteta dauden eta urritasunak dituzten urbanizazio kopuru nabarmena dira.
Edonola ere, eremu horietako hirigintzaren hobekuntza eta egokitzapena sustatzeko ekimen pribatua alde batera utzi gabe (errotutako urbanizazioetan nekez gertatu daiteke hori), ezin da ahaztu hirigintza onura publikoko funtzio baten gisara eratzen dela eta, hiri birgaitze eta eraberritzeari buruzko politika gaietan Lurzoruari eta Hirigintzari buruzko ekainaren 30eko 2/2006 Legearen arrazoi-azalpenak berak adierazi bezala, laguntza berezia eta bereizketa positiboko neurrien beharra duten eremuei administrazio publikoek arreta berezia eskaintzeko eskatzen da, finantza-euskarria eta beste baliabide batzuk jarriz hirigintza esku-hartzeen kudeaketan eraginkortasun handiagoa lortzeko helburuarekin. Laburbilduz, errealitate horri aurre egiteko udal-administrazioek hainbat jarduketa egin behar dituzte, ekimen pribatua bultzatzeko finantza-sustapenetik hasi eta mota horretako urbanizazioak hobetu eta egokitzea sustatzen duten jarduketa publikoetaraino.
Irisgarritasunaren arazoari dagokionez, beharrezkoa da Irisgarritasuna sustatzeari buruzko abenduaren 4ko 20/1997 Legeari erreferentzia egitea. Legearen 13. artikuluak “Irisgarritasunaren sustapena” jorratzen du. Hala, hiri-eremu eta espazio publikoen irisgarritasuna bermatzeko udalek lau urteko egitarauak egingo dituztenaren aurreikuspena zehazten da. Horrenbestez, udalek jarduketa-plan bat eduki behar dute eta plan horretan zenbatuta jaso behar dira, beste batzuen artean, egokitzapena behar duten kanpoko eremuak, ekonomia eta finantza programa batekin batera. Programa horrek beharrak zenbatu eta jarduerak lehenetsi behar ditu eta, aurrekontu-baliabideen arabera, esku-hartzeak programatu behar ditu.
Arlo horretan behar asko daude, eta baliabide publikoak beti dira urriak. Hala ere, hori ezin da izan programazio bat egoteko oztopoa; programazio horri esker, administrazio publikoek mota horietako proiektuak egikaritzeko denboran zehar dituzten lehentasunak jakin eta zehazten dituzte. Era berean, kaltetutako bizilagunei aurreikuspen horien berri eman beharko zaie.
Beste azpiegitura batzuk egikaritzeari dagokionez, kexa bat jaso dugu urbanizazio berri batera doan zubi batean dagoen ibilgailu-nolakotasunaren inguruan. Orokorrean, hirigintza ordenazioa ezartzerako orduan, udalak behartuta daude sistema orokorren zuzkidura-sareak zehaztera; horien funtzioek eta zerbitzuek udalerria egituratzeko balio behar dute, hau da, gune berriak hiri-bilbean sartuta geratu behar dira. Horrez gain, mota horretako azpiegitura bat egikaritzeko, indarrean dagoen planteamenduan beharrezko euskarria behar da. Hala, jarduketa aurreikusita dagoenean, ezin izango da edukia berrikusi.
Bukatzeko, errepideen bide berrien azpiegituren eskaria eta lurzoru urbanizaezinean daudenak hobetzeko eskaria aipatu behar ditugu. Bide berri bat egiteko lursailak eskuratu behar direnean, udalak ezin du esku hartu mota horretako lurzoruetan, ez zuzenean ezta hirugarren baten onuran ere, hirigintza-legerian jasotako aurreikuspen murriztaile (Lurzoruari eta Hirigintzari buruzko ekainaren 30eko 28.5 artikulua) edo nahitaezko desjabetzeak salbu. Lursail pribatuetarako irisgarritasuna hobetzea helburutzat duten jarduketei dagokienez, zaila da mota horretako proiektuen interes publiko edo soziala justifikatzea. Pertsona bat bizi den etxea kokatuta dagoen lurzorua urbanizagarria ez den lurrean egoteak, udalak bermatu behar dituen zerbitzu publikoen eskubideak osatzen ditu. Lurzoru mota horretan, prestazioak jabeen kontura dira (Legearen 28.4 d) artikulua), eta horiek dira zerbitzu publikoak amaitzen diren puntuetan beharrezko azpiegitura eta instalazioak gauzatu behar dituztenak edo euren konturako instalazioak bermatu behar dituztenak (ur horniketaren sare orokorretiko hargunetik, hobi septikotik edo kasu honetan bezala asfaltatutako errepidetik doan adarra, etab.). Baina aurrekoa ez da oztopoa izan behar udalek, laguntza edo diru-laguntzen bitartez landa-ingurunearen eta beraien bizilagunen hobekuntza sustatzeko.
2.3. Ondarea
Arlo honetan, oraindik ere eztabaidak daude jabari publikoaren eta bere kudeaketaren inguruan. Zehazki esanda, kanpoaldean dauden plaza publikoen egoera txarrak lur-azpian dauden garaje pribatuei eragindako kalteei buruzko kexak izapidetu dira. Egoera hori udalerri askotan gertatzen da, eta eztabaida konplexuak sortzen dira horren ardura norena den zehaztean, edo horien kontserbazioa gauzatzeko beharrezko gastua nola banatu erabakitzean. Arartekoak zenbait irizpide nabarmendu ditu, haren iritziz irabazi asmoko lur-azpiko espazioa eta kanpoaldean erabilera publikoko espazioa duten eremu horietan sortutako gastuak banatzerako orduan egokiak liratekeenak. Hala, besteren jabetza baten erabilpen-eskubideetan udal administrazioak dituen betebeharrak, teilatuaren helburu publikoari arreta emateko eraikuntza-elementu eta hiri-tresneriari dagozkionak dira. Zentzu horretan, teilatuaren azpian dauden iragazgaizte eta gainontzeko eraikuntza elementuak soil-soilik irabazteko aprobetxamendu pribatua jasotzen duenaren ardurakoak izango dira, hau da, kaltetutako jabeen erkidegoenak.
Kontu horri buruzko ñabardura edo zehaztapen bakarra Bermeoko Udalari zuzendutako gure 2010eko abuztuaren 31ko gomendioan aipatu genuen. Hala, mota horretako eraikinen eraikuntza-ezaugarriak medio (asko eta asko hirurogeita hamargarren hamarkadakoak) zeintzuen iragazgaizte sistemak hamar edo hamabost urtean behin berritu behar diren, garajeetako jabeak arduratu behar dira epe mugagabean zolaketa berritzeaz, berritzea kontserbazioaren egoera dela-eta sortu ez denean, baizik eta iragazgaiztean jarduteko zolaketa altxatu behar denean. Horregatik, irabazteko aprobetxamenduen jabeen eta espazio publiko baten erabileraren zortasunaren onuradun den administrazioaren artean dauden elkarrekiko harremanak, fede on eta berdintasun printzipioen arabera ezartzearen alde egiten da. Harreman horiek gainera, etorkizunean alderdi bien eskubide eta betebeharrak arautzeko irizpide eta parametroak izan behar dituzte.
Bestalde, ondare publikoari dagokionez, ondasun publikoen kudeaketa desegokiaren planteamenduari jarraipena eman zaio udalen lursail-mailan, ondasun publikoak pribatuetatik mugatzean, egoera juridikoa araztean, inbentarioan eta jabego erregistroan sartzean, etab. Edozein obra egikaritu aurretik, dagokion proiektuaren zuinketak ez du zalantzarik utziko kaltetutako lursailen erabilgarritasun eraginkorrari dagokionez. Edonola ere, kaltetutako lursailaren edo mugakideen inguruko titulartasunari buruz dudak daudenean, Administrazioaren betebeharra da espediente kontrajarria izapidetzea. Hala, kaltetuei lursailaren titulartasunaren inguruan jasotako proben berri emango zaie, eta ebazpen-proposamena idatzi aurretik egitea egokitzat jotzen diren beste batzuen berri ere emango zaie (39/2015 Legearen 77. eta 82. artikuluak). Espediente horiek izapidetzeko, ekainaren 13ko 1372/1986 Errege Dekretuak onetsitako Toki Erakundeen Ondasunen Araudiaren 56. artikuluan eta ondorengoetan zehaztutakoa oinarri hartu behar dira. Artikulu horietan zehazten da udalaren eta partikularren ondasunen mugaketa sustatu eta egikaritzeko eskumena, zeinaren mugak zehaztu gabeak izan ziren edo usurpazio zantzuak egon ziren.
2.4. Desjabetzea
Gai horri dagokionez, behin-behineko okupazioa aurreikusitakoa baino gehiago luzatu den kasuetan, dagozkion kalte-ordainak kobratzeko egon diren zailtasunak salatu dira. Hau da, kaltetuei eman beharreko konpentsazioen zenbatekoa hasiera batean aurreikusitako aldiarekin bat ez datorrenean gertatutako arazoak. Aurretik okupatu beharreko azalera eta okupazioaren iraupena zehaztu ezin direnean, Legearen aurreikuspenen arabera zenbateko finko nahikoa zehaztu daiteke, eta bere garaian, behin betiko zenbatekoa ere zehaztu ahal izango da (Nahitaezko Desjabetzeari buruzko 1954ko abenduaren 16ko Legearen 114. artikulua). Beraz, okupazioaren behin-behineko aurreikuspenak betetzen ez direnean, desjabetzea gauzatzen duen Administrazioak berrikusi beharko du hasiera batean xedatutako prezioa.
Bestalde, 2.1. atalean aipatu den Mezkiako Administrazio Batzordeari bidalitako gomendioan, egitate bidetik lursailak okupatzearen arazoa planteatu da, hau da, beharrezko titulurik izan gabe egindako okupazioen arazoa. Hala, izapidetutako kexan, kexagilearen finkaren zati bat okupatu zela azaltzen da, bere garaian hitzartutako trukatze espedientea gauzatu gabe. Okupazioak gaitze-titulurik ez duenez, egindako ordezko bidea igarotzen den lursailaren zatiaren egitate-okupazioa legeztatzea Administrazio Batzordearen betebeharra da, partzelak biltzeko tituluan agertzen den mugarritutako bidearen ordez.
2.5. Garraioak
Garraioaren arloan, aurreko ekitaldian gertatu zen bezala, 2016. urtean errepidea erabiltzen duten bidaiarien garraio zerbitzua emateari buruzko kexak jorratu dira gehienbat, bai hiriko baita hiriarteko zerbitzuei dagokienez ere. Arlo honetako kexak, erkidegoko hiru lurraldeetako hiriarteko lineetan ohiko garraioaren kontzesioen berritzeagatik sortu diren disfuntzioen ingurukoak izan dira.
Hala, Erakundeak salaketa berriak jaso ditu Zarautzeko udalerriko geldialdi berria txertatu den Gipuzkoako lineako hiriarteko garraioaren funtzionamenduan sortutako zailtasunen inguruan. Kexagileek adierazi dute atzerapenak sortzen direla aurretik ibilbidean leku batetik bestera zuzenean ematen zen zerbitzuan, desbideratzerik gabe alegia.
Horri buruz, gogoratu behar dugu Foru Aldundiek aukerako ahalmena dutela linearen ibilbide zehatza ezartzeko. Horrek esan nahi du, linearen ibilbidea zehazteko planteatu daitezkeen aukera ezberdinen artean, horietako edozein hautatzeko ahalmena dutela Foru Erakundeek. Beraz, azkenean, ibilbide zehatza aukera, irizpide tekniko eta ekonomikoen arabera hitzartuko da.
Era berean, enpresa emakidadunak zerbitzua kudeatu behar du, dituen arrisku eta ustekabeekin, eta zerbitzua antolatzeko eta emateko betebeharra dauka, kontratuan ezarritako ezaugarriei hertsiki helduz, bai eta kontratuan adierazitako epeen barruan ere. Edonola ere, poliziaren beharrezko botereak dauzka Administrazioak, kasu bakoitzean esku artean dituen zerbitzuak ondo ematen direla ziurtatzeko.
Zerbitzuaren hobekuntza eta hiriarteko garraio linearen bateko gidatzearen segurtasuna ere azaldu dira kexetan. Hala, kexagile batek autobusean egiten den ibilbide bati buruzko kexa aurkeztu zuen, puntako orduan erabiltzaileak zutik joan behar izaten direlako, eta horri autobusak joaten diren abiadura gehituz gero, bidaiarien segurtasun eta erosotasuna kaltetu egiten dira bere iritziz. Bizkaibusek ibilgailuek abiadura mugak izateko ezarritako neurrien berri eta ibilgailu bakoitzarentzat erabiltzen diren erabiltzaile kopuruaren ratioen berri eman zuen, bai zutik joaten direnenak baita eserita joaten direnenak ere. Edonola ere, Bizkaiko Foru Aldundiko Garraioak, Mugikortasuna eta Lurraldearen Kohesioa Sustatzeko Sailak adierazi duenez, autobusaren zenbait parametroetan etengabeko kontrola gauzatu ahal izateko, besteak beste, gidatzeari loturiko segurtasunean, adibidez, une edo eremu zehatz bateko abiadura kontrolatzeko, zerbitzuaren enpresa emakidaduna telediagnosi sistema aurrerakoi bat ezartzen ari da. Hala, trafikoko aginte-postutik sistema hori etengabe kudeatuko da eta ustiatzen ari diren ibilgailuak aurrez grabatuz, urrutitik segituan komunikatu ahal izango dira aparteko gorabeheraren bat gertatzen baldin bada. Sistema horri esker, enpesak modu eraginkorragoan kontrolatu ahal izango ditu gidariak eta horrek zerbitzua hobetzea eta seguruagoa izatea ekarriko du.
Horrez gain, kexa asko jasotzen jarraitu dugu AP-1/AP-8 autobideak erabiltzeagatik ezarritako deskontu eta kenketak ez direlako aplikatzen. Zenbait kasutan, deskontuak ez aplikatzean egon diren disfuntzioak zehaztu ahal izan dira, baita kobratzeetan egon diren akatsak ere, eta beharrezko zenbatekoak kalkulatu eta itzuli dira.
A-68 autobideari dagokionez, kexaren batean arrazoitu da diskriminazioa ematen dela tarifak eta kenketak ezberdin ezartzen direlako errepide berean, bi lurraldetatik igarotzen delako hain zuzen ere. Errepide eta zergen arloan Foru Aldundi bakoitzak arautzeko gaitasun osoa onartuta du, Lurralde Historikoen Legearekin bat etorriz eta halabeharrez, hiritarrek zalantzan jartzen dituzten tratamendu ezberdinak sortzen dira. Hala, bizitokiaren arabera autobideetan tarifa ezberdinak aplikatzea eztabaidatzen da, Foru Aldundi bakoitzak diru-laguntza politika ezberdin bat duelako, Foru Erakunde bakoitza titularra den autobide tartearen arabera.
3. Herritarren eskubideen egoeraren balorazioa
Araubide juridikoaren eta administrazio publikoen funtzionamenduari dagokionez, aurreko ekitaldietan bezala, erakunde honetan izapidetu diren hainbat kexetan errepikatu den arrazoia, aurkezten diren eskariei ematen zaien erantzun falta izan da. Administrazio publikoek jasotzen dituzten eskaerak ebazteko betebeharra dute berariazko ebazpen baten bidez, eta interesdunari hartutako erabakia jakinarazi behar diote dagokion prozedura arautzen duen arauan xedatutako gehienezko epearen barruan (arau horrek gehienezko eperik ezartzen ez duenean, epe hori hiru hilabetekoa izango da). Hala xedatu du Administrazio Publikoen Administrazio Prozedura Erkidearen urriaren 1eko 39/2015 Legearen 21. artikuluak. Egoki arrazoitutako ebazpen horrek, bestalde, Administrazio Publikoen Administrazio Prozedura Erkidearen Legearen 88. artikuluan aurreikusitako edukia izan beharko du. Laburbilduz, onartezina da administrazioak erakusten duen gelditasuna eskari bat izapidetzeari uzten dionean, eta ulertzen duenean ez baldin bada erantzuten ezetsitzat ematen dela administrazioaren isiltasunagatik.
Zenbaitetan, administrazioak ez ebaztearen arrazoia gatazketan esku hartzeko zailtasunak direla argudiatu ohi da, edo zuzenean kaltetuak izaten diren gai zehatz batean dauden jarrera kontrajarriak ere ez ebaztearen arrazoia izan ohi dira. Hala ere, Administrazio Publikoek beraien eskumenak erabiltzeko betebeharra dute, eta horretarako esku-hartzeko tresnak dituzte, bizilagunen eguneroko bizitzan sortzen diren beharrei erantzuna emateko, adibidez behar bezala izapidetutako ordenantzen bitartez. Horrez gain, kaltetutako administrazioek (nagusiki tamaina txikiko udalerriek eta batzordeek) argudiatu dute arazoak dituztela neurri arautzaileak ezartzeko, bitarteko gutxi dituztelako.
Bistakoa da Toki Erakundeek dituzten baliabide ekonomiko eta materialak eta langile-baliabideak eskasak direla, bereziki tamaina txikikoen kasuan. Hala ere, Foru Aldundiek laguntza teknikoa eta babesa eskaintzeko funtzioa dute eta beharrezkoa da hori egitea, bereziki derrigorrezko gutxieneko zerbitzuak kudeatzean. Hala, adibidez, Arabako Lurralde Historikoan dauden Batzorde Administratiboei dagokienez aipatu behar da gabezia horiek nolabait arintzeko helburuarekin, Arabako Foru Aldundiak, Ekonomia Garapenaren eta Lurralde Orekaren Sailaren bitartez, aholkularitza juridikoa eta laguntza teknikoa eskaini eta ematen diela udalerria baino lurralde-eremu txikiagoko erakundeei, euren eskumenekin lotura zuzena duten arloetan. Aholkularitza eta laguntza horiek Arabako Kontzeju Elkartearen bitartez ere eskura daitezke.
Euskadiko Toki Erakundeei buruzko apirilaren 7ko 2/2016 Legeak Foru Aldundiei 20.000 biztanle baino gutxiagoko udalerrietan gutxieneko zerbitzuak kudeatzeko eskumena ematen die. Hala, Aldundiek koordinatzeko eginkizuna eta zerbitzu horiek ematean kalitate-estandarrak ezin hobeak izan daitezen lortzeko eginkizuna dute, kudeaketa partekatuko formula proposamenek izango duten lehentasuna albo batera utzi gabe (97.3 artikulua).
Edonola ere, aurreko ekitaldietan hausnartu ahal izan dugun bezala, udalerri txiki eta kontzejuen lurralde-mailan, gutxieneko administrazio egiturarik ez dagoenez eta bitartekoak urriak direnez, bereziki garrantzitsuak izaten dira bizilagunen arteko harremanak eta bizikidetza-arauen errespetua, bai dagokion Administrazioan karguak dituztenen aldetik, baita lurralde eremuan bizi diren bizilagunen aldetik ere. Ondorio horietarako, komeni da baita ere aipatzea Euskadiko Toki Erakundeei buruzko Legeak udalerriko biztanleen hiri-betebehar eta -erantzukizunak arautzen dituela, hala nola arduradun politikoei dagozkienak (44. artikulua). Besteak beste, honako erantzukizun hauek jaso ditu legeak:
• Tokiko arauak betetzea eta horiek aplikatzeko laguntza ematea eta horretarako, tokiko agintariak informatzea bizikidetza-arauei dagokienez espazio publikoan izaten den arau-hauste oroz eta zerbitzuak ematea eragozten edo zailtzen duen edo erabiltzaile edo hirugarrenentzat arriskua dakarren edozein anomaliaz.
• Udal-ondarea, azpiegiturak eta udal-zerbitzuak zentzuz eta egoki erabiltzea, eta haiek kontserbatzen eta berreskuratzen laguntzea. Era berean, udal ekipamenduak eta zerbitzu publikoak –bide seinaleak eta hiri-altzariak barne hartuta– errespetatu beharko dituzte, baita haiek berreskuratzen eta kontserbatzen lagundu ere.
• Espazio publikoan herritarren bizikidetzarako arauak errespetatzea, eta, era berean, beste pertsonen eskubideak ere errespetatzea.
Araudi hori Administrazioak hiritarrekin duen harremanaren jarduketa-testuingurutzat hartu behar da, eta ez da eragozpena izan behar azpimarratzeko nahiz eta eskala txikian eta beharrezkoa denean kanpoko bitartekoen laguntza izanez, beharrezko esfortzuak egin behar direla erakunde guztientzat berdinak diren oinarrizko prestazioak betetzeko, kaltetutako Administrazioaren tamaina edonolakoa izanda ere.
Obra publiko eta azpiegiturei dagokienez, urte honetan jasotako hainbat kexen bitartez eskatu da nolabaiteko antzinatasuna duten urbanizazioetan hobekuntzak egiteko. Horretarako, arrazoitu dute bide horiek indarrean dagoen arautegira ez direla egokitzen irisgarritasunari dagokionez, eta egituraren elementu batzuk kontserbatzen ez direnez, pertsona eta ondasunentzat arriskutsuak direla.
Horri buruz, lehenik eta behin aipatu behar da udalek beharra dutela azpiegitura horien segurtasun-baldintzak ziurtatzeko, eremu zehatz batean bizi direnen duda edo ezinegonak ahalik eta azkarren argituak izan daitezen. Bigarrenik, adierazi behar de udalerriek aukerako ahalmena dutela beraien eskumeneko zerbitzuak emateko eta eskuragarri dauden baliabide ekonomikoak dauden beharrei esleitzeko, ezartzen dituzten lehentasunen arabera. Hala ere, beharrezkoa da azpimarratzea zenbait zerbitzu ematea derrigorrezkoa dela. Hain zuzen ere, Euskadiko Toki Erakundeei buruzko Legearen 17. artikuluak udalen berezko eskumenen zerrenda luze bat definitu arren, udalek kontuan hartu behar dute Toki Araubidearen Oinarriak arautzen dituen apirilaren 2ko 7/1985 Legearen 26. artikuluak nahitaez eman behar diren zerbitzu gisa ezartzen dituenak. Besteak beste, kasu honetan nabarmendu behar direnak udalerri guztiek eman beharreko derrigorrezko zerbitzuak dira, bide publikoak zolatzea eta herriguneetarako sarbidea, alegia. Bukatzeko, abenduaren 4ko 20/1997 Legearekin bat eginez, irisgarritasuna sustatzeko urbanizazioaren egoera baloratu beharko litzateke ikuspuntu honetatik, hain zuzen ere irisgarritasuna hobetzeko ezinbestekoak eta arrazoizkoak diren neurriak hartu ahal izateko. Arauak berak irisgarritasuna hobetzeko arrazoizkoak diren irtenbideak aurreikusten ditu, hain zuzen ere topografia arrazoiak gorabehera eta legez aurreikusitako zehaztasun guztiak betetzea zaila denean, beti ere hartutako irtenbidea behar bezala justifikatuta geratzen denean (apirilaren 11ko 68/2000 Dekretuaren II. eranskineko 3.2.3. atala. Horren bitartez, hiri-eremu, espazio publiko, eraikin, informazio- eta komunikazio-sistemen irisgarritasunari buruzko arau teknikoak onetsi dira).
Hitz batez, alderdi horiek guztiak, eta jarduketaren kostuak eta esku-hartzeak eragingo lituzkeen onuradunak kontuan hartu beharko lituzkete udalek aurrekontu-ekitaldi bakoitzean baliabide ekonomikoen lehentasun-ordena ezartzerako orduan. Kasuan kasu, ezinbestekoa da Administrazioak behar bezala erantzuna ematea kaltetuei, egikarituko dituzten proiektuak aukeratzeko erabili dituzten irizpideak jakinaraziz hain zuzen ere.
Aurreko gogoeten ildoari jarraiki, herritarren parte-hartzea gehitzeko aurreikuspen berrien testuinguruan, Euskadiko Toki Erakundeei buruzko Legearen 79. artikuluan ezartzen denez, toki-erakundeek kontsulta edo deliberazio publikoko prozesuak abiarazi ahal izango dituzte, gastuaren inguruko erabaki edo alderdi puntual batzuk definitze aldera erakundea hurrengo urteko aurrekontuak prestatzen hasi behar denean. Horrela, herritarrek inbertsioetako udal politika definitzen duten irizpideak ezagutuko lituzkete, eta, hala badagokio, egikaritu beharreko proiektuak erabakitzean lagundu.
Kexa espedienteren baten ebazpenean, hain zuzen ere, prozesu parte-hartzaile bat ireki izanaren praktika onaren berri izan dugu, zehazki bizilagunen elkarteen bitartez aurrera eraman zena. Toki Araubidearen Oinarriak arautzen dituen apirilaren 2ko 7/1985 Legearen 72. artikuluan jasotzen den praktika da, Udalbatzaren kudeaketan bizilagunen interesak defendatzeko toki erakundeek elkarteen parte-hartzea sustatzea aurreikusten duelako. Elkarteen parte-hartzea albo batera utzi gabe, interesgarria litzateke ekarpenak egiteko prest dagoen edozein bizilaguni parte hartzeko prozesuan esku hartzeko aukera ematea.
Azkenik, garraio publikoari buruzko hausnarketa txiki bat. Gai honi buruzko politika publikoak hiritarrentzat efizientea eta eraginkorra den garraio-sistema publiko bat eskuragarri jartzera bideratuta egon behar dira, eguneroko joan-etorrietan erabiltzaileen mugikortasuna hobetuko duena alegia. Zentzu horretan, kontuan harturik lurralde berean garraiobide eta agintaritza arduradun ezberdinak daudela, nahitaez azpimarratu behar da publikoarentzat jartzen diren bitartekoen arteko koordinazioa eta elkarreragingarritasuna behar direla. Hala, zerbitzuen kalitatea hobetuko da eta garraio publikoa geroz eta jende gehiagok erabiltzea lortuko da, beste mota bateko garraiobide pribatuen erabilera gutxituko delarik.
Beste ekitaldi batzuetan adierazi dugun bezala, elkarreragingarritasuna hobetzeko esfortzu handiak egin dira, garraiorako txartel bakarra ezarri ahal izateko. Hau da, Autonomia Erkidegoko garraiobide publiko guztietan kontaktu txartel guztiak erabili ahal izateko, eta hori erabiltzaileentzat onuragarria da. Hala ere, urtez urte azpimarratzen ari garen bezala, geroz eta iraunkorragoa den hiri bat lortu ahal izateko, mugikortasun orokorra planifikatzean aurrerakuntzak egin behar dira. Hau da, garraio publikoko bitarteko ezberdinak konbinatu behar dira eta hala, sistema geroz eta balizko erabiltzaile gehiagora iritsiko da. Horrek aurrerapenak egotea eskatzen du adibidez ibilbideen iraupenak murriztuz, geldialdi-ordutegiak eta maiztasunak gehituz, hirira iristeko bitarteko ezberdinen ordutegiak koordinatuz (trenaren eta hiri barneko autobusaren ordutegiak adibidez), etab. Hori lortzeko, ezinbestekoa da gai horretan eskumenak dituzten administrazio publiko guztiak modu koordinatuan inplikatzea.